Dit jaar bestaat de autonome werkstraf 20 jaar. Ter ere van die verjaardag kropen onze collega’s van de dienst AWS in de pen om hun werkvorm en de geschiedenis ervan toe te lichten.

20 jaar AUTONOME WERKSTRAF – 17 jaar Elegast AWS 

Dit jaar bestaat de autonome werkstraf 20 jaar. Vooraleer we jullie meenemen doorheen de geschiedenis van de werkstraf en enkele belangrijke gebeurtenissen, lichten we graag even toe wat een werkstraf juist is. De autonome werkstraf is een maatregel die opgelegd kan worden door een rechter ten gevolgen van een gepleegd misdrijf. De persoon die veroordeeld wordt tot een werkstraf, dient hier mee in te stemmen. Mensen die een misdrijf hebben gepleegd, zijn dikwijls op zoek naar een nieuwe kans, naar nieuwe mogelijkheden. Wanneer ze in een organisatie terecht komen waar ze nuttige en zinvolle arbeid kunnen verrichten, helpt dit hen om verdere stappen te zetten in de goede richting. De autonome werkstraf staat voor onbezoldigd werken voor de gemeenschap. Het werk kan van eender welke aard zijn en dient te gebeuren tijdens de vrije tijd van de veroordeelde. De cliënt wordt met een autonome werkstraf dus niet beroofd van zijn vrijheid, maar wel beperkt in zijn vrije tijd. Het aantal te presteren uren varieert tussen 20 en 300 uren. Voor iedere werkstraf die wordt uitgesproken, bepaalt de rechter ook steeds een vervangende straf. De vervangende straf kan een geldboete of een gevangenisstraf zijn. Deze vervangende straf kan worden gezien als een belangrijke stok achter de deur. Indien de cliënt de autonome werkstraf om welke reden dan ook niet of niet volledig uitvoert, behoudt het Openbaar Ministerie de mogelijkheid om alsnog de vervangende straf uit te voeren. 

Het ontstaan en de geschiedenis van de autonome werkstraf 

Door de overbevolking in de gevangenissen is men sinds de jaren ’60 op zoek gegaan naar alternatieve straffen. In een eerste fase lag de nadruk voornamelijk op resocialisering en behandeling, een voorbeeld hiervan zijn de probatievoorwaarden. In de jaren ’80 kwam al snel kritiek op het te softe karakter van deze alternatieven. Daarom werd in een tweede fase voornamelijk gefocust op bestraffing en controle, zoals bijvoorbeeld het elektronisch toezicht. Als voorloper van de werkstraf ontstond in 1994 de dienstverlening als probatievoorwaarde.  

Op 17 april 2002 verschijnt de wet tot invoering van de werkstraf als autonome straf. De rechter beschikt vanaf dan over de mogelijkheid om een werkstraf als hoofdstraf op te leggen. In 2005 wordt een verregaande samenwerking uitgebouwd tussen Justitiehuis Antwerpen en Elegast vzw. De nieuwe dienst Autonome Werkstraffen (AWS) binnen Elegast krijgt als taak de autonome werkstraffen voor 18- tot 25-jarigen te begeleiden. Dit onderscheid in leeftijd wordt gemaakt gezien de ervaring die Elegast vzw heeft met jongeren. De invoering van de autonome werkstraf lijkt een schot in de roos te zijn.  In 2007 wordt de dienst AWS uitgebreid van 2 naar 5 personeelsleden. In dit jaar worden in totaal 295 nieuwe dossiers aangemeld.  

In 2008 wordt in overleg met Justitiehuis Antwerpen beslist om de leeftijdsgrens van de cliënten bij Elegast op te trekken tot 30 jaar. De autonome werkstraf blijft een succes waardoor in januari 2014 de dienst AWS uitgebreid wordt van 5 naar 7 personeelsleden. In juni 2014 wordt de leeftijdsgrens van onze cliënten opnieuw opgetrokken, dit keer naar 35 jaar. In 2014 werden 493 nieuwe dossiers aangemeld.  

Naar aanleiding van de zesde staatshervorming werden de Justitiehuizen op 1 januari 2015 overgeheveld naar de gemeenschappen. Dit heeft geleid tot een zeer belangrijke verandering binnen de dienst AWS. Voorheen werd bij ieder dossier dat werd aangemeld bij Elegast, ook een Justitieassistent toegewezen. Sinds 2015 is dit niet langer het geval. Het team van Elegast zal het volledige werkstraftraject uitwerken en opvolgen. In 2015 werden 690 nieuwe dossiers aangemeld. 

2020. Corona. Een grote impact op de werking van de dienst AWS. Heel wat cliënten kunnen gedurende enkele maanden hun werkstraf niet verder uitvoeren vanwege de veiligheidsmaatregelen. De medewerkers van de dienst zijn gelukkig wel kunnen blijven doorwerken, weliswaar van thuis. Een grote verandering door de Covid-19 was het afschaffen van de groepssessies. Cliënten werden normaal gezien op maandagavond in groep uitgenodigd en kregen samen de algemene uitleg over de werkstraf. Nadien vond er een intakegesprek plaats. Het nadeel was dat sommige cliënten lang moesten wachten vooraleer ze op gesprek konden die avond. Vanaf nu krijgt iedere cliënt een individueel intakegesprek waarin de algemene uitleg over de werkstraf gegeven wordt en hun persoonlijk dossier wordt overlopen. Dit zorgt voor een persoonlijkere aanpak, waardoor de kans op een vertrouwensband met de cliënt groter is.  

2021, het jaar van alle records. In 2021 werden 743 nieuwe dossiers aangemeld bij Elegast vzw. Ook werden er nog nooit zoveel dossiers behandeld (1189) en afgerond (693). Ook op teamniveau was 2021 een topjaar. In het begin van dat jaar werd duidelijk dat Corona een grote impact heeft gehad op de collega’s individueel, maar ook op teamniveau. Er werd dan ook beslist om het bevorderen van de teamsfeer hoog op de agenda te plaatsen. Op dit moment kunnen we vaststellen dat de collega’s binnen de dienst AWS elkaar teruggevonden hebben en opnieuw fungeren als een sterk team.